Với người Si La, tín ngưỡng và các lễ hội luôn song hành cùng nhau, tạo nên sắc thái độc đáo, phong phú trong đời sống văn hóa tinh thần, mang tính cộng đồng và ẩn chứa tính nhân văn sâu sắc. Trong tín ngưỡng văn hóa của người Si La, không thể không nhắc đến các tập tục như: Thờ cúng tổ tiên, Tết năm mới…mang đậm văn hoá, phong tục tập quán của người Si La.

Thời điểm vụ lúa đầu, người Si La sẽ lấy những hạt lúa chín đầu tiên của vụ mùa về cúng tổ tiên trước khi thu hoạch. Ảnh Dienbientv.vn

Lễ mừng cơm mới của người Si La là một nét văn hóa truyền thống mang tính nhân văn sâu sắc được coi trọng, gìn giữ từ nhiều đời nay để tỏ lòng biết ơn với tổ tiên đã phù hộ cho mọi người trong gia đình được bình an, làm ăn thuận lợi trong một năm đã qua và cầu mong cho vụ mùa tới gặp nhiều may mắn, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu cuộc sống ấm no, đủ đầy; đồng thời là dịp để người thân trong gia đình, dòng họ, trong bản hội ngộ, chung vui, chia sẻ với nhau công việc làm ăn, xây dựng gia đình đầm ấm, hạnh phúc và thắt chặt thêm tình đoàn kết cộng đồng.

Cứ vào độ tháng 9 dương lịch hàng năm , khi lúa trên nương bắt đầu chín rộ, đến mùa thu hoạch cũng là lúc người Si La, bản Nậm Sin, xã Chung Chải, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên lại rộn ràng với công việc chuẩn bị cho lễ mừng cơm mới, tiếng Si La gọi là “Ồ à xị”. Các hộ gia đình trong bản sẽ họp, thống nhất làm chung 01 ngày, thường tổ chức vào ngày Thìn, ngày Tỵ, ngày Dậu, hoặc ngày Thân nhưng thường tổ chức vào ngày Thìn - con rồng là linh vật canh giữ nguồn nước, giúp cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, cây lúa bông to, mẩy hạt và tượng trưng cho sự khỏe mạnh, cao lớn, phi thường, có thể giúp người Si La mạnh mẽ về mặt thể chất, tinh thần, vượt qua những khó khăn, thử thách trong cuộc sống.

Buổi sáng ngày diễn ra Lễ mừng cơm mới các thành viên trong gia đình chia nhau mỗi người một việc chuẩn bị lễ vật hay chuẩn bị các thực phẩm để làm cơm mời ăn em, họ hàng, những người thân quen trong và ngoài bản cùng về dự Lễ cơm mới với gia đình. Đầu giờ chiều (tầm 1 - 2 giờ chiều) tại gia đình con trai trưởng cũng như các con trai thứ sẽ chuẩn bị lễ dâng cúng tổ tiên, chế biến các thực phẩm để mời anh em họ hàng, những người thân quen. Gần đến giờ làm Lễ mừng cơm mới, con trai trưởng sẽ nhóm 01 bếp lửa nhỏ trước cửa gian thờ để khói bay lên ban thờ, ông bà, bố mẹ có thể nhìn thấy và về dự Lễ mừng mới, cùng chung vui với con cháu, thể hiện sự ấm áp, tình cảm của con cháu đối với ông bà, bố mẹ. Đến giờ đẹp, đã thống nhất (thời gian thực hiện nghi lễ cúng thường vào khoảng 3 - 6 giờ chiều trước khi mặt trời lặn, bởi theo quan niệm của người Si La khi mặt trời đã lặn ông bà, bố mẹ không thể nhìn rõ đường để về bên con cháu, mặt khác trời tối sẽ thu hút tà khí và không may mắn cho gia chủ khi làm lễ), các con trai thứ sẽ mang lễ vật sang nhà con trai cả để dâng lên ban thờ chung của đại gia đình. Sau khi đã sắp lễ vật xong, thường con trai trưởng là người đại diện các anh em trai trong đại gia đình thực hiện khấn báo cáo, dâng cúng, mời ông bà, bố mẹ, người đã khuất về dự Lễ mừng cơm mới, cùng chung vui với con cháu, đồng thời báo cáo tình hình mùa màng, chăn nuôi, sức khỏe của con, cháu trong năm qua và cầu xin tổ tiên phù hộ cho năm mới mọi người có nhiều sức khỏe, mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển. Kết thúc nghi lễ các gia đình sẽ liên hoan mời anh em, họ hàng, người thân quen trong và ngoài bản đến gia đình chung vui Lễ mừng cơm mới, họ sẽ đi lần lượt đến từng gia đình trong bản để cùng hội ngộ, chia sẻ chung vui, mừng mùa màng thắng lợi. Đây cũng là dịp để anh em, họ hàng, người dân trong bản thắt chặt tình đoàn kết và chúc nhau những lời tốt đẹp.

Lễ mừng cơm mới có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội và làm phong phú hơn đời sống văn hóa của người Si La, khơi dậy cho con cháu những ký ức tốt đẹp về ông bà, tổ tiên, là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, giúp cho thế hệ hôm nay hiểu được công lao của cha ông; là dịp để người thân trong gia đình, dòng họ, những người thân quen trong và ngoài bản hội ngộ, chung vui, chia sẻ với nhau công việc làm ăn, xây dựng gia đình, thắt chặt thêm tình đoàn kết cộng đồng.

Lễ mừng cơm mới của người Si La được được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 1660/QĐ-BVHTTDL ngày 03/6/2025 về công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.