Trong tất cả các chiến dịch, vấn đề cung cấp, tiếp tế hậu cần được coi là nhiệm vụ khó khăn và quan trọng  nhất. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, tiền tuyến của ta cách xa hậu phương gần 500km, địa hình hiểm trở nhưng chúng ta phải bảo đảm cung cấp một khối lượng lương thực, vũ khí, đạn dược một cách nhanh chóng, liên tục trong khoảng thời gian gấp rút. Đảng ta đã huy động được sức mạnh của toàn dân với mục tiêu tất cả cho tiền tuyến, tất cả cho chiến thắng.

Trong số lương thực được vận chuyển lên Điện Biên Phủ, gạo đóng vai trò quan trọng hơn cả. Gạo được đưa lên từ hậu phương, đường tiếp tế xa xôi, máy bay địch ngày đêm bắn phá, thả bom xuống các tuyến đường vào Điện Biên. Tướng Na-Va tổng chỉ huy quân đội Pháp tại Đông Dương có tính toán rằng: mỗi người dân công gánh gạo từ miền xuôi lên miền ngược trung bình chỉ mang được từ 20-22kg, cả quãng đường đi lẫn về đã sử dụng chỉ còn dư từ 4-5kg sẽ không đủ để tiếp tế. Mặt khác ta còn phải dành nhân lực để vận chuyển vũ khí, đạn dược. Để khắc phục những khó khăn trong công tác hậu cần, Trung ương Đảng và Bộ chỉ huy mặt trận chủ trương huy động nguồn lương thực tại chỗ của đồng bào các dân tộc Tây Bắc, kết hợp với chiến lợi phẩm thu được của địch. Giành giật với địch số lúa ở cánh đồng Mường Thanh, bảo vệ vùng Nghĩa Lộ, Than Uyên, những vựa lúa của Tây Bắc không cho địch đốt và lấy.

Tất cả đồ tiếp tế của quân đội Pháp phụ thuộc hoàn toàn vào đường hàng không. Quân đội pháp cho quân nhảy dù chiếm đóng Điện Biên Phủ đúng vào thời điểm mà người dân đang thu hoạch mùa vụ. Lúa chín đầy đồng nhưng bị máy bay của địch phá nát. Nhiều đống lúa gần các cứ điểm của quân Pháp đã bị họ tưới xăng đốt hoặc cho xe tăng quần nát. Chỗ xa cho máy bay thả bom lửa, bom phá. Nguời dân nhiều lần tìm gặp cán bộ địa phương đề nghị cho bộ đội lấy được lúa đem về dùng. Có một số nơi, đồng bào không kịp thu hoạch do địch đánh phá, nên bà con trong vùng thoả thuận giao tất cả nương, rẫy lúa cho các đơn vị bộ đội tự thu hoạch, kịp làm gạo nuôi quân. Nhưng với tập quán của đồng bào miền núi Tây Bắc ăn bữa nào giã gạo bữa đó, dùng cối nước hay chày tay để tách vỏ trấu ra lấy gạo, vừa chậm lại không kịp thời, vấn đề đặt ra là lúa có lấy được cũng không đủ người để giã gạo cung cấp cho bộ đội.

Lúc này, Bộ Chỉ huy mặt trận đề nghị các đơn vị xem xét lý lịch cán bộ, chiến sĩ ai biết đóng cối, nhanh chóng đóng một loại cối xay thóc giống như đồng bào miền xuôi hay dùng. Để nhanh chóng giải quyết vấn đề say lúa phục vụ mặt trận. Tổ đóng cối được tuyển mộ từ các đơn vị bộ đội, đơn vị dân công, từ hậu phương lên. Cũng trong lúc này, hàng trăm thợ đóng cối ở dưới xuôi đặc biệt ở Thái Bình, Nam Định được huy động lên Điện Biên. Nguyên vật liệu đóng cối được làm bằng tre và đất. Tre bện dây làm áo cối, trẻ nan tre đóng nêm, dùng tre làm cần.

Trong các tổ đóng cối, nhiều đồng chí biết đóng cối nhưng tay nghề chưa cao, lúc đầu mới chỉ đóng được loại cối cỡ nhỏ dùng trong nhà. Sau nhiều lần đóng thử, rút kinh nghiệm, ta đã đóng được cối xay cỡ lớn xay được 10kg thóc. Cối quay vừa nhẹ vừa nhanh, gạo ra trắng đều, không nát. Kỹ thuật đóng cối được phổ biến đến các đơn vị. Trong một thời gian ngắn, hàng trăm chiếc cối xay lúa đã được cung cấp cho các kho, các công trường xay giã. Từ những ''công trường'' như vậy, những chiếc cối xay ngày ngày đã cung cấp gạo cho các đại đoàn quân ta tại mặt trận. Đây là nét độc đáo và được coi là kỳ tích của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ.

Hình ảnh cối xay gạo trong chiến dịch Điện Biên Phủ

Một số gia đình đồng bào Thái ở những bản làng lân cận mới tản cư vào gần khu vực bộ đội ta đóng quân, khi nghe tin bộ đội ta đóng được cối, xay được nhiều gạo đã tìm đến xem và nhờ cán bộ hướng dẫn. Các tổ đóng cối còn tranh thủ đóng thêm nhiều cối xay tặng lại cho đồng bào và hướng dẫn bà con cách làm và sử dụng cối. Từ đó bà con dân bản truyền dạy cho nhau kỹ thuật đóng cối xay được nhiều thóc. Đồng bào các dân tộc Tây Bắc cảm ơn bộ đội cụ Hồ không những giỏi đánh Tây mà còn giỏi kỹ thuật, giúp bà con đỡ vất vả hơn trong giã gạo, cải thiện trong cuộc sống. Nhờ có cối xay mà gạo ăn ở mặt trận đã được cung cấp kịp thời, giải quyết được những khó khăn về cung cấp lương thực góp phần vào thắng lợi chung của toàn chiến dịch Điện Biên Phủ.

Ngày nay khi đến Điện Biên Phủ, du khách được chiêm ngưỡng cánh đồng Mường Thanh trù phú màu mỡ, thưởng thức hương vị dẻo thơm của hạt gạo Điện Biên, được tận mắt chiêm ngưỡng chiếc cối say được sản xuất ngay tại mặt trận, hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. 

Cối xay gạo dã chiến trưng bày tại Bảo tàng chiến thắng lịch sử Điện Biện Phủ