Nói đến hoa ban là nói đến núi rừng Tây Bắc, đặc biệt là tỉnh Điện Biên. Vì lẽ đó mà cứ độ giêng hai âm lịch, khi hoa ban bắt đầu nở rộ là khách du lịch lại háo hức về với Điện Biên để chiêng ngưỡng và “sống ảo” cùng sắc trắng hồng tinh khiết hoa ban.

Cây ban thân mộc, không mọc thẳng mà uốn khúc, chia cành phân nhánh. Khi mùa đông tới, cây ban tự mình trút lá, dồn nhựa vào thân, đợi sang xuân ấm áp đâm chồi nảy lộc. Lá ban mọc cách, không xếp thành tán và không rậm rạp như các loài cây khác. Dù mọc trên đồi cỏ khô hay bám vào vách đá cheo leo, ban vẫn mang trong mình một sức sống mãng liệt. Lá ban hình móng bò, người Thái bảo hình “đôi trái tim ghép lại”. Nhụy ban ngọt hấp dẫn nhiều loài ong. Cánh hoa ban vừa ngọt, vừa bùi, quả ban giống quả bồ kết… tạo nên những món ngon.

Lên Điện Biên mùa ban nở, khách du lịch thường được nghe người dân kể về truyền thuyết loài hoa này: Thuở xưa, vùng Tây Bắc có chàng trai tên là Khum đem lòng yêu cô gái tên Ban. Chê chàng Khum nghèo, cha nàng Ban ép gả con cho con trai nhà Tạo Nường. Cầu xin cha không được, nàng chạy đi gặp chàng Khum cho đến khi kiệt sức ngã sau khi vượt qua một dãy núi cao. Nơi nàng ngã xuống sau đó mọc lên một cây hoa màu trắng. Và rồi loài hoa ấy mọc lan ra khắp núi rừng Tây Bắc, cứ mỗi độ xuân về, hoa nở trắng trời, tỏa hương ngan ngát khắp núi rừng. Từ đó người ta đặt tên loài hoa ấy là hoa ban.

Hoa ban thường nở vào mùa xuân khi tiết trời ấm lên, nhưng cũng có những năm thời tiết lạnh kéo dài, hoa sẽ nở muộn hơn. Những cơn mưa xuân lất phất se se lạnh đánh thức cả rừng hoa sau một giấc ngủ đông. Trên những cành khô khẳng khiu bỗng tươi mới màu trắng phơn phớt hồng tím của loài hoa “thương hiệu” Tây Bắc. Hoa ban có hai loài là ban trắng và ban đỏ nhưng trên Tây Bắc, hoa ban trắng chiếm đa số. Chính điều này đã mang đến một hình ảnh tuyệt đẹp cho tỉnh Điện Biên nói chung, thành phố Điện Biên Phủ nói riêng mỗi độ vào mùa hoa ban.

Những ngày này, khi đến với Điện Biên, khách du lịch dễ dàng bắt gặp hình ảnh khắp rừng núi nơi đây đâu đâu cũng chỉ thấy hoa ban. Ban nở trắng trời, trắng đất. Ban không nằm trong sân nhà, không che ngang mái hiên, không gần gũi, dung dị như đào, như mận mà thênh thang, bát ngát giữa đất trời. Từng chùm ban trắng bao phủ cả thung lũng xa xăm, cánh ban tung xòe, điểm những chấm trắng muốt lên nền trời xanh thẳm. Có thể nói đến với Điện Biên mùa ban nở là đến với thiên nhiên, tìm về sự mộc mạc, bình dị trong dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại.

Nếu Hà Giang có tam giác mạch, Mộc Châu có hoa mận thì hoa ban là thương hiệu của Điện Biên. Với những không gian kỳ vĩ và tươi đẹp mỗi khi mùa hoa ban nở, Điện Biên những năm gần đây đã tổ chức Lễ hội Hoa Ban như một sản phẩm du lịch đặc sắc của tỉnh. Và ý nghĩa hơn cả là Lễ hội Hoa Ban năm 2024 sẽ được tổ chức gắn với chuỗi hoạt động hưởng ứng sự kiện Khai mạc Năm Du lịch quốc gia 2024 - Điện Biên Phủ với chủ đề “Về miền Hoa Ban”.